Allamanda là một chi thực vật có hoa bao gồm khoảng 15 loài cây bụi và dây leo thường xanh thuộc họ Apocynaceae. Chi này được đặt theo tên của Giáo sư Frédéric-Louis Allamand tại Đại học Leiden, Hà Lan. Phân bố ở các khu rừng nhiệt đới Bắc, Trung và Nam Mỹ và hầu hết các loài trong chi này là cây bụi, bao gồm hoa huỳnh anh.
I. Đặc điểm hình thái & sinh trưởng
1. Đặc điểm hình thái
Huỳnh anh có tên khoa học là Allamanda cathartica, là một loài cây bụi có thân nhẵn, cành non có màu đỏ tím, thân và lá có mủ, độc tính cao.
- Có 3 - 4 lá đơn mọc thành vòng, lá dài 8 - 12cm và rộng 3.5 - 5 cm, hình mũi mác thuôn dài hoặc hình trứng ngược, gốc lá tù, đầu nhọn nhọn , mép lá nguyên, bề mặt xanh đậm và nhẵn. Có 6 - 12 gân bên.
- Hoa mọc ở nách lá và đầu cành, lá đài màu xanh lá cây. Đầu chia thành 5 thùy, hoa có 5 cánh màu vàng, hình bình hành hoặc hình mũi mác. Đầu cánh hoa to và tròn, rộng khoảng 3 mm và dài khoảng 16 mm. Phần đế cánh hoa được nối với nhau tạo thành một ống ngắn hoặc ống hẹp. Hoa có khoảng 5 nhị dính vào bên trong. sát gốc ống hoa. Nhụy hoa chỉ có 1 ngăn, bên trong có nhiều buồng trứng non. Nhị hoa ngắn và có lông. Bao phấn có hình dạng như đầu mũi tên. Hoa rộng 6 -10 cm khi nở hoàn toàn. Thời kỳ ra hoa là từ tháng 3 - tháng 9.
- Quả là quả nang hình tròn, phủ dày đặc những gai nhọn. Bên trong quả có nhiều hạt hình bầu dục
2. Đặc điểm sinh trưởng
Huỳnh anh thích môi trường ấm áp, ẩm ướt và nhiều nắng, không chịu được lạnh, không chịu được hạn hán, nhiệt độ sinh trưởng thích hợp là 18 - 30ºC, có thể phát triển bình thường trên 35ºC nhưng không nên thấp hơn 10ºC. Cây không kén chọn đất trồng nhưng phát triển tốt nhất trên đất thịt màu mỡ, thoát nước tốt, nhiều mùn hoặc đất thịt pha cát.
II. Tác dụng & ý nghĩa của hoa
1. Tác dụng
Cả cây và nhựa cây đều chứa độc tố, nếu ăn phải sẽ gây kích ứng màng nhầy trong miệng và gây niêm mạc dạ dày, tiếp theo là đau dạ dày, nôn mửa, nhức đầu và tiêu chảy. Nếu ăn một lượng lớn và dạ dày không được làm sạch kịp thời, chất độc digitalis sẽ được hấp thụ qua ruột và gây độc cho tim. Việc nó xảy ra chậm hay nhanh tùy thuộc vào loại glycoside.
Quả chứa độc, chất độc là Resin là hỗn hợp của Phenol và axit Polycycle. Nếu ăn phải nhựa hoặc quả của nó sẽ gây nôn mửa, sốt cao, sốt cao, tiêu chảy, thở không đều, tiêu chảy nếu mất nhiều nước và muối khoáng có thể gây tử vong.
2. Ý nghĩa
III. Hướng dẫn trồng & chăm sóc cây
Cây có nguồn gốc từ Nam Mỹ, là một loại cây phát triển dưới ánh nắng đầy đủ, càng có nhiều ánh nắng thì hoa càng nở rộ. Cây phát triển ở những vùng đất sâu, thoát nước với hàm lượng chất hữu cơ cao,
- Chuẩn bị đất trồng hỗn hợp gồm đất mùn lá, đất vườn và đất cát theo tỷ lệ 5:3:2 hoặc đất vườn, mùn lá, cát, than bùn tỷ lệ 1:1:1:1. Tưới nước thường xuyên vào mùa hè, ngày 2 - 3 lần, mùa đông thì đợi đất trong chậu khô mới tưới, trồng ngoài vườn thì không cần tưới nước.
- Ngoài bón lót và phân đạm trong giai đoạn cây con, giai đoạn sinh trưởng mạnh từ tháng 5 - tháng 8 có thể bón phân loãng 15 - 20 ngày một lần, lưu ý hàm lượng đạm trong phân không nên quá cao để tránh hiện tượng cành lá phát triển quá mức và ít hoa. Trong thời kỳ cây chuẩn bị ra hoa thì bón nhiều phân lân và kali. Bón thúc lần đầu khi cây con đã mọc được 5 - 6 lá. Muốn cây ra hoa quanh năm không những phải bón phân lân, kali thường xuyên mà còn phải cắt tỉa, vào mùa đông có thể cắt các cành cách mặt đất 15 - 20 cm để thúc đẩy cây ra cành và lá mới.
- Nên trồng lại cây non hàng năm, đối với cây trưởng thành thì 2 - 3 năm một lần. Trồng lại nghĩa là thay lớp đất dày 5 cm trên cùng bằng lớp đất mới, đồng thời tăng đường kính chậu tăng thêm 5 cm, đáy chậu cần thoát nước tốt.
Thân và lá cây huỳnh anh tương đối mềm nên dễ bị bệnh và côn trùng gây hại như côn trùng cánh vảy. Nếu thấy xuất hiện thì có thể loại bỏ bằng tay hoặc phun dung dịch fluoroacetamide tỷ lệ 1:2000 lần nước hoặc 50% fenitrothion 1:1000, đối với sâu bướm thì phun 25% fenflurubil tỷ lệ 1:2000 lần.
Vấn đề thường gặp
- Lá già chuyển sang màu vàng và rụng - đây là sự thay đổi bình thường của cây thường xanh. Nếu có hiện tượng rụng lá ồ ạt thì chú ý đến thông gió.
- Lá chuyển sang màu vàng dọc theo gân lá - đây là bệnh úa vàng do đất chua đã chuyển sang kiềm. Có thể bón phân trùn quế hoặc kali humate để tăng độ axit cho đất và tạo nhiều dinh dưỡng hơn.
- Gốc cây chuyển sang màu đen do thừa độ ẩm và ánh sáng không đủ.
- Thân cây căng ra, lá nhợt nhạt, sinh trưởng chậm lại, ra hoa ít là do thiếu chất dinh dưỡng và ánh sáng.
- Lá cong và chuyển sang màu nâu do đất bị ngập úng và nhiệt độ thấp.
IV. Phương pháp nhân giống
1. Giâm cành
Vào mùa xuân hoặc mùa thu thì chọn những cành to từ 1 - 2 năm tuổi, cắt thành những đoạn dài 15 - 20 cm sao cho có 3 - 4 đốt rồi cắm vào đất cát ẩm, đặt ở nơi có ánh sáng trực tiếp, giữ ẩm thường xuyên. Ở nhiệt độ 20°C cành sẽ bén rễ sau khoảng 25 - 30 ngày. Khi cây con cao 10 cm có thể đem ra trồng trong chậu hoặc trồng vườn. Điều cần lưu ý là sau khi cắt cành từ cây mẹ, mủ trong vết cắt phải khô hoàn toàn trước khi giâm, nếu không tỷ lệ sống sẽ không cao. Duy trì độ ẩm tương đối của không khí 75 - 85%. Yêu cầu cơ bản để cành ra rễ là nó phải tươi, mềm và có khả năng quang hợp để tạo ra chất ra rễ. Tuy nhiên, vì cành chưa có rễ không thể hấp thụ đủ nước để duy trì lượng nước cho cành thì phải phun sương thường xuyên, 3 - 5 lần một ngày.
Để tỷ lệ ra rễ cao hơn thì có thể nhúng cành giâm vào dung dịch kích rễ trước khi giâm.
2. Gieo hạt
Chỉ có hạt tươi mới nảy mầm tốt và nên gieo vào hỗn hợp đất than bùn với cát hoặc đá trân châu theo tỷ lệ bằng nhau, nhiệt độ nảy mầm là 22 - 24°C, phải mất 1 - 2 tháng để hạt nảy mầm.
Trước khi gieo, nên ngâm hạt bằng dung dịch thuốc tím loãng, sau đó phơi khô nhẹ rồi gieo vào đất nhẹ khoảng cách 3 - 5 cm, sau đó phủ lớp đất dày khoảng 5 mm. Phủ màng nilon để tạo hiệu ứng nhà kính. Khi cây xuất hiện 3 - 4 lá thì trồng vào bầu riêng cho tới khi phát triển được 10cm thì trồng chậu hoặc trồng vườn.
